De publieke opinie wordt steeds meer beïnvloed door emoties en meningen dan door objectieve feiten, ook wel post-truth genoemd. Dit brengt een trend naar sensatie met zich mee. Prof. Leroy (Prof. dr. ir. Frédéric Leroy, Onderzoeksgroep Industriële Microbiologie en Voedingsbiotechnologie – Faculteit Wetenschappen en Bio-Ingenieurswetenschappen, Vrije Universiteit Brussel) onderzocht de impact van deze evolutie op het imago van vlees, dat via de massamedia een speelbal werd tussen de vlees-lovers en de anti-vleeslobby. Hij bracht verslag uit over het onderzoek tijdens de Round Table van Belgian Meat Office in Brussel.
1310 nieuwsberichten
De onderzoeksgroep van Prof. Leroy bracht recent een nieuwe publicatie uit over de plaats van vlees in het post-truth tijdperk. Het uitgangspunt waren debatten op massamedia over gezondheid en ziekte. ‘We hebben ons onderzoek gebaseerd op berichten van MailOnline, internationaal gezien een van de best bezochte online nieuwsplatforms. Als periode kozen we 2001 tot 2015, zodat de berichten allemaal van na de BSE-crisis dateren’, lichtte Prof. Leroy toe. ‘We bestudeerden alle berichten met zoekwoord ‘vlees’ in de categorie ‘gezondheid’, goed voor in totaal 1310 nieuwsberichten, die we opdeelden in de categorieën positief, negatief of neutraal.’
Globaal genomen werden 52% van de berichten als negatief beoordeeld, 35% als positief en 13% neutraal. ‘Opvallend was de verwetenschappelijking van de artikels’, getuigde Prof. Leroy. ‘Zo verwees de helft van de artikels naar een wetenschappelijke bron, zoals een officieel gezondheidsinstituut, een onderzoeksinstelling of een specifieke wetenschappelijke studie. In 18% van de artikels werd dan weer verwezen naar bv. voedingsredacteurs, natuurgeneeskundigen of vroedvrouwen. 14% van de artikels bleven vaag over hun bron en in 18% van de artikels werd helemaal geen bron vermeld.’
Vlees stimuleert kracht, vitaliteit en vruchtbaarheid
‘De artikels die als positief beoordeeld werden, konden we in twee grote groepen opdelen. Zo waren er de berichten die de gebruikers geruststelden ná een crisis. Denk maar aan de BSE, vogelgriep of de associatie van rood vlees met kanker. Daarnaast leverde ook de heropleving van het Atkins-dieet, waarin vlees een belangrijke plaats heeft, positief nieuws op voor vlees. Ons onderzoek distilleerde vervolgens de belangrijkste thema’s die bij deze pro-vlees artikels belicht werden, met name kracht, vitaliteit en vruchtbaarheid’, vatte Prof. Leroy samen. ‘In de categorie kracht verwezen de artikels vaak naar de algemene gezondheid en groei, vooral met een focus op kinderen. Verder dook vlees regelmatig op als basis voor een goede mentale gezondheid, fitheid en vitaliteit. Zowel bij mannen als vrouwen werd vlees ook vaak gelinkt aan een goede vruchtbaarheid. Tot slot werd in de artikels het eten van vlees ook als natuurlijk en normaal beschouwd.’
Negatieve berichten spelen in op angst
‘Opvallend is de interactie van negatief nieuws met positieve berichten’, vervolgde Leroy. ‘Zo grepen disbelievers het Atkins-dieet aan om vlees in een negatief daglicht te stellen. Daarnaast gaven enkele voedselincidenten of onderzoeken over vlees en gezondheid aanleiding tot negatieve berichtgeving rond vlees. Vooral chronische aandoeningen zoals kanker en hart- & vaatziekten werden geassocieerd met het verbruik van vlees, dat zelfs op hetzelfde niveau als roken en asbest geplaatst werd. Ook pro-vlees argumenten werden weerlegd. Zo zou vlees een negatieve impact hebben op de gemoedstoestand en de vruchtbaarheid. Dergelijke berichten speelden in op de angstgevoelens van de consumenten en kwamen er onder andere op aansturen van een dierenrechtenorganisatie, die via de massamedia verwarring wilde creëren’, getuigde Leroy.
Het gebrek aan eenduidige wetenschappelijke studies zorgt ervoor dat lezers in verwarring gebracht worden door twee totaal tegenovergestelde boodschappen
Prof. dr. ir. Frédéric Leroy
Vleessector versus veggie-lobby: vertrouwen herstellen versus verwarring zaaien
‘Telkens wanneer vlees in een negatief daglicht kwam, doken er berichten op om de consumenten gerust te stellen. Diëtisten, voedingsdeskundigen en andere experts werden daarbij geciteerd om de boodschap kracht bij te zetten. Tegelijkertijd bleef ook de anti-vleeslobby intensief communiceren. Het gebrek aan eenduidige wetenschappelijke studies zorgt er dan voor dat de lezers in verwarring gebracht werden door twee totaal tegenovergestelde boodschappen. Bijkomend zagen we in de loop van de jaren bovendien een sterke evolutie naar langere titels, die steeds meer sensatiezucht vertoonden’, benadrukte Leroy.
Wat zegt de wetenschap?
‘In veel wetenschappelijke artikels wordt erg slordig omgesprongen met associaties en risico’s. Een associatie betekent immers niet dat er een oorzakelijk verband is. Toch worden zwakke associaties te vaak misbruikt om vlees in een slecht daglicht te zetten. Bovendien betekent niet elk risico ook een gevaar’, gaat Leroy verder. ‘We zouden daarom beter spreken in termen van absoluut gevaar, in plaats van in relatieve risico’s. Dat zou een veel duidelijker beeld geven over het effectieve gevaar van een bepaald product. Een voorbeeld: ALS er inderdaad een oorzakelijk verband zou zijn tussen darmkanker en vleeswaren, dan betekent dat een relatief risico van 18% zich vertaalt in een stijging van het absolute risico dat men darmkanker ontwikkelt van 5,5% naar 6,6%. Een stijging dus van het absolute risico met welgeteld 1%. Dit is veel minder sensationeel en geeft de consument een duidelijker beeld’, illustreert Leroy. ‘Andere studies baseren zich dan weer enkel op onderzoek bij dieren en leggen al te gemakkelijk de link naar gezondheidseffecten bij de mens.’
Het gevaar van cherry-picking
‘Er zijn genoeg studies die aantonen dat vlees perfect past in een gezonde voeding en dat er geen significante verschillen zijn bij vleeseters en vegetariërs op gebied van kanker of hart- en vaatziekten. Het probleem is dat de massamedia, onder invloed van de anti-vleeslobby, zich laat verleiden tot cherry-picking. Ze kiezen namelijk enkel die berichten en studies uit die passen in hun betoog en negeren andere onderzoeken’, stelde Leroy vast. ‘Het is duidelijk dat dit een vertekend beeld geeft. Er zijn immers heel wat studies die aantonen dat vlees geen verhoogd risico betekent of zelfs een positief effect heeft of een beschermende rol heeft. Dergelijke studies krijgen helaas amper aandacht. Het is immers eigen aan de mens dat hij een goed verhaal, een geloof of een persoonlijke interesse nastreeft, eerder dan de waarheid’, besluit Leroy.
Het is eigen aan de mens dat hij een goed verhaal, een geloof of een persoonlijke interesse nastreeft, eerder dan de waarheid
Prof. dr. ir. Frédéric Leroy
‘Open het debat!’
De deelnemers van de Round Table merkten daarbij op dat de vleessector weinig reacties gaf op fake news. ‘Dat is deels te wijten aan het feit dat in Europa de vleessector erg versnipperd is. Bovendien is het ook makkelijker om iets foutiefs te vertellen dan te bewijzen dat het fout is’, reageerde Leroy. ‘Maar je kan de wetenschap niet isoleren van de maatschappij. Zorg dat je de stem van het publiek integreert in de discussie of je bent ze kwijt. Open dus het debat!’, besloot Leroy.